Filosoferen geïntegreerd in het volledige leerplichtonderwijs

Filosoferen met kinderen en jongeren (FMKJ) in het onderwijs kan concreet vorm krijgen tijdens een wekelijks halfuurtje filosoferen, tijdens een projectweek of door interessante, nader te onderzoeken elementen uit klas- en kringgesprekken aan te grijpen. Een filosofisch gesprek is geen groepsdiscussie of twistgesprek (tegen elkaar denken), maar ook geen vrijblijvende uitwisseling van meningen of anekdotes. Samen denken (door dialogeren) staat centraal. Leerkracht en leerlingen gaan samen op zoek naar antwoorden en boeken tijdens herhaalde pogingen stapsgewijs vooruitgang in het gezamenlijke denkproces. 

Filosofische vragen zijn te stellen op alle onderwijsniveaus en in alle leergebieden: Kun je denken zonder taal? Wat is een getal? Kan een konijn haar jongen tellen? Mogen we dieren doden om ze op te eten? Heeft egoïsme concurrentie tot gevolg of omgekeerd? Had ik iemand anders kunnen zijn? Wat maakt iets ‘mooi’? Bepaalt de mens de techniek of de techniek de mens? 

Al doende oefenen en ontwikkelen de deelnemers vele denkvaardigheden en attitudes. Enkele voorbeelden daarvan zijn: helder formuleren van vragen en gedachten, luisteren naar elkaar, de eigen mening onderbouwen, goede van slechte argumenten onderscheiden, kritiek geven en verdragen, voortbouwen op andere ideeën, correcte afleidingen en gepaste veralgemeningen maken, goede voorbeelden geven, bedachtzaamheid en doorzettingsvermogen. 

Ook leren kinderen en jongeren tijdens het filosoferen met klasgenoten dat hun eigen gedachten en gevoelens ernstig genomen worden. Filosoferen stimuleert hun morele en sociale ontwikkeling en hun burgerzin. 

Bovendien leert de ervaring dat kinderen en jongeren het (vaak) ook gewoon graag doen. Dialogeren met klasgenoten biedt niet zelden een welkome afwisseling op de lessen wiskunde, Nederlands en wereldoriëntatie. Klik hier voor meer informatie over de voordelen van filosoferen met kinderen en jongeren. 

De huidige vakoverschrijdende eindtermen bieden heel wat, meestal impliciete, aanknopingspunten voor de uitbouw van degelijk eigentijds filosofieonderwijs voor iedereen. Maar goede doelstellingen hebben is niet voldoende. Ze realiseren is de uitdaging. Momenteel bevatten de eindtermen verschillende filosofische eindteremen versnipperd over verschillende vakken en leergebieden. Om deze in één krachtige leeromgeving te integreren, pleit VEFO voor de expliciete opname van ‘leren filosoferen’ in de eindtermen van het Vlaamse onderwijs. Bijvoorbeeld: de leerlingen kunnen filosoferen over actuele en tijdloze vragen m.b.t. mens, maatschappij, natuur en cultuur.