Het Vlaams netwerk voor eigentijds filosofieonderwijs heeft zijn wortels in het UNESCO-programma ‘Filosofie en democratie in de wereld’. VEFO organiseerde in het verleden studiedagen, masterclasses, impulsdagen en ledendagen, voor onder meer leerlingen, leraren en beleidsverantwoordelijken. VEFO schreef ook al talrijke artikels, opiniebijdragen, beleidsteksten en handboeken. De vereniging lobbyde, met wisselend succes, op zowat alle plaatsen in de Vlaamse onderwijswereld. U vindt hieronder in een omgekeerd chronologische tijdlijn een beknopt overzicht van de belangrijkste activiteiten en realisaties van VEFO tot op heden.
Inspiratiedag ‘Filosofie in de derde graad van het secundair onderwijs’
Op 3 mei 2023 vond aan de KU Leuven een inspiratiedag plaats: ‘Filosofie in de derde graad van het secundair onderwijs: Lesvoorbeelden en uitdagingen’. Na een lezing over ‘Hoe omgaan met naïef relativisme in de klas’ was er keuze tussen drie workshops met lesideeën. Op de materialenbeurs stelden studenten van de Educatieve masters van UGent, UAntwerpen en KU Leuven hun lessenreeksen voor en konden deelnemers ander educatief materiaal inkijken. Tot slot reflecteerden deelnemers samen over uitdagingen in het filosofieonderwijs.
Studiedag ‘Filosofie in en buiten de klas’
Het schoolvak filosofie is veel meer dan een geschiedenis van de westerse wijsbegeerte. Daarom focusten we tijdens deze studiedag op 24 oktober 2022 enerzijds op Ubuntu en gingen we anderzijds aan de slag met objecten uit de schitterende collectie van het Gents Universitair Museum (GUM), waar deze studiedag plaatsvond. Thomas Vervisch en Prof. dr. Maarten Van Dijk deelden hun expertise over Ubuntu en wetenschapsfilosofie. Vervolgens vertaalden we onder begeleiding van vakdidactici deze inhouden naar de klaspraktijk.
Studiedag ‘Dag van het filosofieonderwijs’
Op 26 maart 2022 kwamen leerkrachten en docenten filosofieonderwijs voor de VEFO-filosofiedag samen aan de UAntwerpen. Ze namen deel aan workshops rond filosofische dialoog, ethiek en controverse in de filosofieles. We reflecteerden samen over de uitdagingen en kansen rond filosofieonderwijs in Vlaanderen.
Studiedag ‘Filosofie in de tweede graad van het secundair onderwijs’
Op 24 april 2021 vond de online-studiedag ‘Filosofie in de tweede graad van het secundair onderwijs: Perspectieven, analyses en suggesties’ plaats, georganiseerd door het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven) en VEFO. De meer dan 120 deelnemers volgden een openingslezing en uitleg over materiaal voor het filosofieonderwijs. Ze volgden drie workshops uit een aanbod van zeven workshops, waarin een inhoudelijk thema gekoppeld werd aan een werkvorm (vb. rollenspel) of media (vb. Nearpod). Het nieuwe handboek vakdidactiek filosofie werd voorgesteld en er was een speeddate. Hier vindt u het programma.
Wereldfilosofiedag 2019
In de week van 18 november werden er dankzij VEFO door heel Vlaanderen lessen filosofie gegeven in scholen verspreid over heel Vlaanderen. Wereldfilosofiedag (21 november). Die dag leek VEFO de ideale gelegenheid om filosofieonderwijs en de voordelen daarvan nog eens in het zonnetje te zetten. Daarom koppelde VEFO enthousiaste filosofen aan nieuwsgierige scholen. Met behulp van de VEFO-lesvoorbereidingen die voor deze dag gemaakt werden, vonden er gastlessen plaats in het bso, tso, aso en het volwassenenonderwijs.
VEFO-studiedag 2019
Op 30 juni 2019 vond de VEFO-studiedag plaats aan de Universiteit Antwerpen. De dag bestond uit een boeiend drieluik rond het thema ‘filosofie en onderwijs’: (1) een filosofeervoormiddag gericht op het basisonderwijs; (2) een reflectienamiddag over de taak van filosofie in het secundair onderwijs: filosoof Jan Bransen over onderwijs en een panelgesprek over de plaats van filosofie en filosoferen in het secundair onderwijs; (3) een muzikale én smakelijke filosofische nocturne met de toenmalige Nederlandse ‘Denker des Vaderlands’, René ten Bos. Hier vindt u meer informatie over het programma.
Afbeelding: fragment uit Capitool 13, Jan De Vliegher, 2009
Studiedag ‘Filosofie en filosoferen op de middelbare school’
Op 21 april 2018 vond de VEFO-studiedag plaats aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. Het thema was ‘Filosofie en filosoferen op de middelbare school’. Er namen ca. 100 leraars en andere geïnteresseerden deel.
Anne Burkard gaf een lezing over ‘Varieties of Student Scepticism in the Philosophy Classroom’ en Natascha Kienstra sprak over ‘Effectief filosoferen in de klas’. Daarna konden de deelnemers kiezen uit verschillende workshops. Er waren ook demonstratielessen filosofie met een klas leerlingen uit Nederland. Hier vindt u het programma. Het filmpje hieronder geeft een goede impressie van de studiedag en de inspirerende aanwezigen.
Wereldfilosofiedag
VEFO vierde de UNESCO World Philosophy Day op 16 november 2017 in de Senaat in Brussel. Op het programma stonden een panelgesprek over filosofie in het onderwijs, sessies filosoferen met kinderen en een toespraak van VUC-voorzitter Marc Vervenne.
Klik hier voor ons nieuwsbericht over deze dag
Beluister hier een interview op Radio 1 over de dag
Bekijk hier een fotoimpressie van de dag
www.filosofieonderwijs.be
Onze oude website verdween. Deze nieuwe website kwam tot stand dankzij de steun van de Vlaamse UNESCO commissie, die met ons overtuigd is van het belang van degelijk filosofieonderwijs, ook in Vlaanderen. We hopen dat hij kan bijdragen tot het realiseren van onze doelstellingen. De nieuwe website werd voorgesteld op het hierboven genoemde evenement op 16 november 2017 n.a.v. de UNESCO World Philosophy Day in de Senaat in Brussel.
Het eindtermendebat
VEFO nam deel aan het publieke debat ‘VanLerensbelang’ over de herziening van de eindtermen van het Vlaamse onderwijs. De vereniging formuleerde voorstellen op www.onsonderwijs.be, de website waarmee de Vlaamse overheid de burgers de kans gaf hun mening te geven over de herziening van de eindtermen, maar nam ook deel aan de eindtermendag in het Vlaams Parlement op 13 mei 2016. Meer over deze voorstellen vind je onder ‘Visie‘ op deze website.
De bijdrage van VEFO op de ‘Speakers corner’
De poster van VEFO op de postersessie
Een jaarlijkse Masterclass
VEFO organiseerde, in het kader van expertiseontwikkeling, telkens in samenwerking met vele partners, ieder jaar een Masterclass filosoferen. Deelnemers konden telkens kiezen uit verschillende workshops rond FMKJ. In 2016 ging de negende en voorlopig laatste editie door met o.a. de volgende workshops: ‘Wie is het meeste mens?’, ‘Aan de andere kant van de vrede’, ‘Filosofisch wetenschapslaboratorium, ‘Denken of redeneren?’, …
Ik denk dus ik leer!
Kinderen van negen en tien jaar die één keer per week 40 minuten filosofie kregen, boekten voor wiskunde en lezen een vooruitgang gelijk aan twee maanden extra onderricht. Kansarme leerlingen bouwden zelfs nog meer voorsprong uit. Deze uitspraak, gebaseerd op recent Brits onderzoek, deden we in een opiniestuk in de krant De Standaard. Het is niet ons belangrijkste argument pro filosoferen in het onderwijs, maar het is wel mooi meegenomen. De Knack Factchecker van 20/04/2016 onderzocht de uitspraak. Het oordeel: waar of onwaar? Wel, het is waar!
Klik hier voor het opiniestuk
Klik hier voor de Knack Factchecker
Klik hier voor de link naar het Britse onderzoek zelf
Een nieuw logo voor VEFO
Het oude VEFO-logo verdween. De lancering op 10 juni 2015 van het nieuwe logo gebeurde, in Leuven en Antwerpen, samen met een 300-tal leerlingen uit het basisonderwijs. Na het voorlezen van een fragment uit het boek ‘Maar ik ben Frederik, zei Frederik’ (uitg. Querido) bedachten de kinderen filosofische vragen. De vragen werden de wijde wereld ingestuurd met een internationale oproep tot het beantwoorden ervan via het principe van een (denk)ballonwedstrijd.
Lees hier enkele filosofische vragen die de kinderen bedachten
Tien jaar na een resolutie! Een gedachtewisseling
Naar aanleiding van de tiende verjaardag van de resolutie vond op 18 april 2013 een gedachtewisseling plaats tussen VEFO en de Commissie Onderwijs van het Vlaams Parlement. Als basis diende een uitvoerig rapport waarin VEFO o.a. drie kernvragen probeert te beantwoorden: (1) Is er vandaag in het Vlaamse onderwijs plaats voor filosofieonderwijs? (2) Kan men het filosofieonderwijs – voor zover er in de scholen plaats voor is – kwaliteitsvol noemen? (3) Is er vandaag in het Vlaamse onderwijs degelijk filosofieonderwijs voor iedereen?
Klik hier voor dit rapport
Klik hier voor het officiële verslag van deze gedachtewisseling
De leraar-filosoof: harlekijn, knecht of meester?
Op 23 november 2009 organiseerde VEFO een internationaal symposium onder de bovengeciteerde titel, tevens één van de kernvragen die centraal stonden. De focus lag op het historische filosofievacuüm in de Vlaamse lerarenopleidingen. Krijgt filosofie eindelijk een meer formele plaats of mogen we slechts filosoferen op de speelplaats?
Filosoferen is kansen creëren
Met dit project, dat startte in januari 2008, stelde VEFO zich tot doel de ontwikkeling van filosofische vaardigheden te stimuleren bij jongeren met minder kansen in het onderwijs. De resultaten waren verrassend. “Vooroordelen ten aanzien van filosoferen met leerlingen uit BTSO werden afgebouwd door het verrassende verloop van de filosofeersessies. Het kwalitatieve niveau van de gesprekken lag in sommige klassen zo hoog dat hieruit niet meer af te leiden was of het nu ging om ASO, TSO of BSO leerlingen. Leerkrachten en leerlingen leerden elkaar een beetje kennen, er kwamen onverwachte en ongekende reacties boven bij sommige leerlingen en er deden zich veranderingen voor binnen de groep op gebied van taal, verhoudingen, respect en interesse voor elkaar.”
Klik hier voor het eindrapport ‘Kansen creëren door filosoferen in BTSO’
FiloLo 1 en 2
In de periode 2005-2008 werden met extra steun van toenmalig onderwijsminister Frank Vandenbroucke diverse projecten opgezet. In september 2006 startte een project voor filosoferen in de lerarenopleidingen (‘FiloLo’), dat werkte rond de vraag van de resolutie tot het vormen van bekwame filosofische gespreksleiders aan de lerarenopleidingen. Ter zake deskundige filosofen werkten samen met docenten van een lerarenopleiding bij het zoeken naar methodes om het filosoferen in het curriculum te introduceren of verder uit te diepen.
Klik hier voor het projectverslag van FiloLo 1
Klik hier voor het projectverslag van FiloLo 2
Handboekenreeks voor een didactisch totaalconcept
Bij uitgeverij Plantyn verschenen in 2008 onder impuls van VEFO vier boekdelen die samen een didactisch totaalconcept vormen voor filosofieonderwijs in de Vlaamse klassen: (1) een leidraad voor filosoferen in het basisonderwijs en (2) in het secundair onderwijs, (3) een inleiding in filosofische thema’s voor het vak filosofie in de derde graad van het secundair onderwijs (met een handleiding voor de leraar) en (4) een handleiding voor leraars of leraars in opleiding waarin de didactiek van FMKJ wordt uitgelegd. Meer over deze reeks vind je onder ‘Lesmateriaal‘ op deze website.
Terugkomdag voor filosofie en filosoferen
Op de terugkom- of ontmoetingsdag op 28 april 2006 kwamen meer dan tweehonderd leerlingen naar het Markiesgebouw in hartje Brussel, om aan elkaar te tonen wat ze in de klas voor elkaar gekregen hadden op het gebied van filosofie en filosoferen. Ze presenteerden hun resultaten, wisselden ervaringen uit en gingen in gesprek met filosofen. Het resultaat was bij wijlen verbluffend. Als afsluiter konden de leerlingen hun filosofische vragen kwijt aan vakfilosofen/professoren van onze universiteiten.
Klik hier voor het programma van deze dag
Klik hier voor de vragen van de leerlingen aan de prof
Impulsdag voor filosofie en filosoferen
De deelnemers aan deze dag, die doorging op 18 november 2005 in het Vlaams Parlement, waren leerkrachten en scholen die dat schooljaar met hun leerlingen secundair onderwijs concreet aan de slag wilden gaan met een filosofisch project, of met filosofie als keuzevak. De aanwezigen maakten kennis met verschillende visies over filosofische reflectie in onderwijs en kregen praktijkvoorbeelden in workshops. Vele leerkrachten reageerden enthousiast op de oproep om in de loop van het jaar concreet in hun klas aan de slag te gaan met het oog op een terugkomdag.
Studiedag invoering filosofieonderwijs
Op deze studiedag over de invoering van filosofieonderwijs op 30 april 2004 zat de grootste zaal van het Departement Onderwijs afgeladen vol. Het doel was om de beleidsverantwoordelijken n.a.v. de resolutie aan te moedigen. De dag was wel en niet een succes. De zaal zat afgeladen vol. Kandidaat deelnemers moesten worden geweigerd. De voormiddag en namiddag bestond uit lezingen en workshops. Op het einde werd afgerond door de onderwijsinrichters. Eén van de deelnemers vatte het toen als volgt samen: ‘Ik heb deze voormiddag een mooie vlieger zien opgaan. Nu zie ik hem terug naar beneden dwarrelen.’
De filosofieonderwijsresolutie van het Vlaams Parlement
Op 19 december 2002 keurde het Vlaams Parlement een resolutie goed die werd ingediend door alle toenmalige Vlaamse democratische partijen. Daarin vraagt het parlement aan de Vlaamse regering ‘dat zij werk maakt van kleine, maar ernstige stappen in de richting van eerlijke kansen voor filosofieonderwijs in Vlaanderen’. VEFO hield mede de pen vast bij het ontwerp van deze resolutie en tot op vandaag is de tekst voor ons actueel en richtinggevend.
Klik hier voor de resolutie
Klik hier voor een artikel dat de resolutie verder uitwerkt
Een kans voor filosofieonderwijs, ook in Vlaanderen?
Vlaanderen bengelt inzake filosofieonderwijs aan de staart van het Europese peloton, maar heeft alles in huis om zijn achterstand in een voorsprong om te buigen. Zo argumenteerden we in opiniebijdragen in De Standaard, De Morgen en De Tijd.
Academische UNESCO zitting stadhuis Leuven
Op het stadhuis van Leuven gaven, op 31 oktober 1997, in aanwezigheid van UNESCO-afgevaardigde Yoro Fall en een 200-tal buitenlandse filosofieleraren, de belangrijkste Vlaamse onderwijsinrichters hun antwoord op de Verklaring van Parijs voor de filosofie. Etienne Vermeersch argumenteerde dat verwaarlozing van de wijsbegeerte als breedste vorm van kennisrationaliteit vrij spel geeft aan de handelingsirrationele ontwikkelingen van onze tijd. Twee maanden later lieten ook de filosofiestudenten van de KUL hun stem horen.
Een School voor Vrijheid
In september 1996 vroeg en kreeg een kandidaat filosofieleraar het beschermheerschap van de UNESCO voor het project Filosofie en democratie in Vlaanderen. Aan de Vlaamse onderwijswereld werd gevraagd een standpunt in te nemen t.a.v. de in de Verklaring van Parijs gevraagde invoering van filosofieonderwijs. De brochure Een School voor Vrijheid biedt een korte samenvatting van het wereldwijde UNESCO programma.
Filosofie en democratie in de wereld
In 1994 startte de UNESCO, n.a.v. haar 50ste verjaardag, het wereldwijde programma Filosofie en democratie in de wereld. ‘De bijdrage van de filosofie is noodzakelijk geworden om ons heden beter te begrijpen en om de maatschappij van morgen te bouwen’, zo motiveerde toenmalig directeur-generaal Federico Mayor dit programma. In de Verklaring van Parijs voor de filosofie wordt gevraagd filosofieonderwijs in te voeren waar het nog niet bestaat.